Ridderveld is het meest verstedelijkte gebied van de gemeente Alphen aan den Rijn. Het grootste deel van de woningen is gebouwd in de jaren ‘60 en ‘70. De meeste inwoners vinden het er fijn wonen en er zijn goede voorzieningen beschikbaar. Ridderveld kenmerkt zich door de afwisseling tussen hoge inkomens en lage inkomens, autochtone en allochtone achtergrond, sociaal weerbare en sociaal kwetsbare inwoners. In de wijk wonen meer inwoners met een niet-Nederlandse achtergrond dan in de overige wijken van Alphen aan den Rijn. Een signaal is dat de basisvoorzieningen door de inwoners van Ridderveld onvoldoende gebruikt worden. Ook is er sprake van armoede en mensen die zich niet melden, eenzaamheid en maatschappelijke segregatie in Ridderveld, met problemen op het gebied van schulden, laaggeletterdheid en werkloosheid. Door sterker in te zetten op ontmoeting en het contact, willen we mensen perspectief bieden en meer laten meedoen. Dit is dan ook de reden dat de focus om met Welzijn op Recept begonnen is in de wijk Ridderveld, met als doel op deze manier een betere verbinding tussen medisch en sociaal domein te krijgen. Om hiermee de juiste vraag op de juiste plek te krijgen, en bij voorkeur eerder! Dit doel hebben we natuurlijk voor de hele gemeente, vandaar dat het eindresultaat bijdraagt aan een beweging die we doorzetten voor heel Alphen aan den Rijn.
Lokaal procesbegeleider Mariska Smit is onder de indruk als ze terugkijkt. De samenwerkingsagenda die tot doel heeft gezondheidsverschillen in de gemeente te verkleinen is inmiddels een volwassen lijst. “De beweging die we hebben ingezet is heel goed. De samenwerking tussen de zorg- en het welzijnsdomein is echt geland in de gemeente. Positieve Gezondheid is in het coalitieakkoord opgenomen. En onze sociale partners zijn er in bijgeschoold.”
Welzijn op Recept verbindt het medische domein met het sociale domein, doordat huisartsen patiënten gaan doorverwijzen naar welzijnsorganisatie en andere instellingen die in het sociaal domein hulp bieden. Om deze werkwijze verder te verbeteren en succesvol te kunnen borgen hebben vertegenwoordigers van de betrokken partijen in Alphen-Noord de afgelopen jaren alle hobbels en uitdagingen in kaart gebracht en oplossingen bedacht.
De werkelijkheid houdt zich echter niet aan een projectopzet ontdekten ze ook in Alphen al snel. Zeker niet als het project ook zo nadrukkelijk over en met bewoners gaat. Corona, personele wisselingen, een wmo-aanbesteding, het zorgde allemaal voor vertraging. Ook kwam er pas laat in het traject een bestuurlijke klap. In de tussentijd werkte de monitorgroep hard aan het wederzijdse begrip en inzicht en de samenwerking, dus ze zaten niet stil. Maar een eerder bestuurlijk akkoord had sneller duidelijkheid en dus meer vaart gebracht. “Dat zou ik een volgende keer dus anders willen.”
Ook adviseert Smit een projectleider aan te stellen. Iemand die de besluiten neemt en de boel aanjaagt is volgens haar eigenlijk onmisbaar. “Want Welzijn op Recept is officieel een interventie maar in de praktijk een compleet nieuwe werkwijze, een veranderingstraject dus. Daar komt veel bij kijken.”
Inmiddels neemt het aantal doorverwijzingen van huisartsen in Alphen-Noord naar het sociaal domein toe. Ook gaat een welzijnspartij spreekuur houden in een huisartsenpraktijk. Met name voor patiënten die brede gezondheidsproblemen hebben is dit een waardevolle aanvulling. “Iemand die eenzaam is kan naar een psycholoog doorverwezen worden maar ook naar een welzijnsorganisatie.”
Een volgend doel is om de triage te vereenvoudigen tot één doorverwijsloket. “Nu komt die hulpvraag bij zes partijen binnen. Maar we willen naar één voordeur toe die de inwoner naar de goede plek stuurt.”
Daarnaast is Smit bezig om een monitor op te zetten waarmee preventie gemeten kan worden. “We willen alle puzzelstukken die bijdragen aan, en van invloed zijn op, de Positieve Gezondheid van onze inwoners onder de loep nemen. Dus sport, welzijn, de fysieke omgeving, de circulaire economie, armoede, de zorg etcetera. Zodat we als gemeente inzichtelijk krijgen aan welke knoppen we allemaal kunnen draaien en zouden moeten draaien.”
De Stevenshof is een wijk in Leiden waar relatief veel mensen kampen met gezondheidsproblemen zoals hart- en vaatziekten en overgewicht hebben. Om, samen met de inwoners, te werken aan deze gezondheidsproblemen in de wijk is in 2019 Stevenshof Vitaal opgestart. 3 jaar lang hebben in totaal 7 initiatiefgroepen gewerkt aan onderwerpen zoals bijvoorbeeld: groen in de wijk, gezonde voeding en sociale relaties. Hiernaast werd er gewerkt aan 3 interventies: Welzijn op recept. De gecombineerde leefstijlinterventie en The Box waarmee inwoners thuis zelf aan hun gezondheid kunnen werken. Gedurende het project is er samen door professionals en inwoners gewerkt aan de verschillende gezondheidsachterstanden in de Stevenshof, zijn bestaande contacten verbeterd en nieuwe gelegd en is er een mooie basis opgebouwd om hier in de toekomst aan verder te werken.
De Leidse wijk bleek hofleverancier van de cardiologie-afdeling van het LUMC. Dat moest veranderen vonden de artsen en verzekeraar Zorg & Zekerheid. Zij gaven de eerste aanzet tot de mobilisatie van zorgverleners en bewoners. Wijzer in de Wijk gaf de tweede zet. Stevenshof Vitaal, de wijkgerichte aanpak die de Positieve Gezondheid moest verbeteren, was een feit.
In de Stevenshof besloten bewoners in groepjes met zeven thema’s aan de slag te gaan. Die thema’s waren gezonde voeding, een beweeglint, meer groen, opknappen van de dierenweide, sociale contacten, gezond opgroeien en een centrale ontmoetingsplek.
Op de lange lijst concrete resultaten staan: meer bomen en bloemen in de wijk, beweegapparaten om op te sporten, een door bewoners en organisaties gedragen plan voor de verbouw van het buurthuis, het gezonde Stevenshof recept in de supermarkt, een opgeknapte dierenweide, een eigen huisstijl en website, nieuwe werkafspraken voor Welzijn op Recept, een hangplek voor jongeren, een frequent bezoek van verschillende plekken in de Stevenshof met een koffie & thee kar voor een goed gesprek met de bewoners, een rookvrij gezondheidscentrum en, waar het allemaal mee begon: een geïntegreerde leefstijlinterventie en thuismonitoring van mensen met CVRM (cardiovasculair risico management).
Het heeft er al met al voor gezorgd dat de tevredenheid in de wijk is toegenomen. En dat de professionals elkaar beter weten te vinden, wat weer voor betere doorverwijzingen zorgt. Dat is allemaal winst, stelt Kelfkens. Het programma gaat ook door. Het wordt ingebed in de reguliere taken in de wijk en een nieuwe projectmanager gaat voor het vervolg zorgen.
De deelnemers hebben het programma als waardevol ervaren, vertelt Kelfkens. “Stevenshof Vitaal laat zien dat bewoners en professionals wijkgericht kunnen samenwerken en samen onoverkomelijke hobbels kunnen nemen.” Want hobbels waren er genoeg. De coronapandemie, de aanbesteding in het welzijnsdomein en de mismatch in verwachtingen vroegen voortdurend om aanpassingen.
Het contact dat met wijkbewoners is ontstaan is bijzonder vindt Kelfkens. “We merken aan andere projecten waar het een stuk moeizamer gaat hoe knap het wel niet is dat zoveel Stevenshof-bewoners hebben meegedaan. En natuurlijk hebben wij in de Stevenshof ook niet iedereen bereikt. Maar samen met de wijk zo’n programma schrijven en uitvoeren is ontzettend leerzaam.”
Den Haag Zuidwest bestaat uit de wijken Morgenstond, Bouwlust, Vrederust en Moerwijk. In al deze wijken wordt gezondheid slechter ervaren dan elders in Den Haag. Uit gesprekken met bewoners blijkt dat hun leefomgeving niet uitdaagt tot gezonder leven. Zo missen ze autovrije ruimte om te wandelen en te spelen. Met de enorme woonopgave en herontwikkelingsprojecten die toch al staan te gebeuren in Zuidwest, is het tijd om de gezondheidsbehoeften van bewoners op te pakken. Samen met bewoners werken we samen aan een nieuw te ontwikkelen beweegpark, waar hun behoeften centraal staat. Het is er groen, autovrij, je kan er in de toekomst experimenteren met verschillende beweegvormen en er is ruimte voor avontuurlijk spelen. Met de inzet van Wijzer in de Wijk is er vorm gegeven aan het centraal stellen van de gezondheidsbehoeften in deze wijken. In het komend jaar wordt dit zichtbaar in de buitenruimte.
Zuidwest is een wijk die op bijna alle vlakken van Positieve Gezondheid lager scoort dan het Haags gemiddelde. Voor de gemeente was dat vier jaar geleden reden om aan Wijzer in de Wijk deel te nemen. In de eerste jaren van Wijzer in de Wijk werden vooral interventies aangeboden om de gezondheid te verbeteren, maar die aanpak was sterk aanbodgericht en sloot niet aan bij de gezondheidsprioriteiten en randvoorwaardelijke thema’s (zoals armoede en stress) uit de wijk zelf.
Onder aanvoering van Nori van Balkom werd besloten het roer om te gooien en de vraag bij de bewoners neer te leggen. Ze is daarvoor in de wijken gaan praten met allerlei mensen. “Daaruit kwam naar voren dat de drempel om in verenigingsverband te gaan sporten voor veel mensen hoog is. En dat het ontbreekt aan basisvoorwaarden (zoals stoepen, autoluwe plekken en uitdagende speeltuintjes) om fitter te worden door dagelijks bewegen zoals wandelen, fietsen en spelen.”
Deze wensen zijn nu gekoppeld aan de herontwikkeling van een sportpark in de wijk. Voor de stroken grond rondom de sportvelden worden allerlei sportieve en recreatiemogelijkheden bedacht met en door bewoners. Met de kinderen worden ontwerpen gemaakt voor uitdagender speelterreinen en zo zijn er nog een aantal concrete ontwikkelingen gestart. Met subsidie van de provincie erbij is ondertussen een goed budget gecreëerd.
Van Balkom is overtuigd van de noodzaak om integraal en vraag gestuurd te werken. Maar zowel de systeemwereld als de leefwereld zijn supercomplex, is haar ervaring. Om samen te werken met bewoners, moet je voor verbinding zorgen. Door ontmoetingen vertrouwen winnen. “Bijvoorbeeld door een speeltuin-inspiratietour te organiseren voor de kinderen. Dan merk je direct dat je hen raakt, hen hoop geeft. Dat zorgt voor verbinding.”
Vervolgens moet je ervoor zorgen dat je levert en terugkoppelt. Daarvoor moeten afdelingen en instellingen samenwerken. Terwijl die allemaal hun eigen projecten, budgetten, doelstellingen en tempo hebben en daar kunnen niet zomaar andere projecten en plannen tussen door fietsen.
Om dit voor elkaar te krijgen heeft Van Balkom binnen het Haagse een Dreamteam opgericht. Daarin zitten pioniers van verschillende afdelingen die aan de knoppen kunnen draaien, en ervoor kunnen zorgen dat zaken in Zuidwest in beweging worden gezet.
